3 maja 1791 roku - obradujący w Warszawie Sejm Czteroletni uchwalił ustawę zasadniczą, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja.
Była drugą na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych, i pierwszą w Europie spisaną ustawą zasadniczą. Jej twórcy inspirowali się myślą polityczną i społeczną europejskiego oświecenia oraz konstytucją amerykańską z 1787 roku.
Jedenaście artykułów Ustawy Rządowej wprowadzało między innymi trójpodział władzy, monarchię dziedziczną oraz opiekę prawną nad chłopami i mieszczaństwem, a także znosiło liberum veto. I choć ustawa zasadnicza przyjęta przez Sejm Czteroletni obowiązywała jedynie 14 miesięcy, była symbolem dążenia do odrodzenia narodowego przez cały okres zaborów.
Prace nad konstytucją majową toczyły się kilka miesięcy w bardzo wąskim gronie, do którego należeli między innymi król Stanisław August Poniatowski, działacz polityczny Ignacy Potocki, marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski i wpływowy publicysta ksiądz Hugo Kołłątaj.
Przygotowanego przez postępowy obóz projektu ustawy nie udało się utrzymać w tajemnicy przed konserwatywną, staropolską opozycją.
3 maja 1791 roku, we wtorek, Zamek Królewski został otoczony wojskiem dowodzonym przez bratanka króla księcia Józefa Poniatowskiego. Obrady w Sali Senatorskiej rozpoczęły się około południa i trwały kilka godzin. W czasie gdy na Zamku Królewskim toczyły się obrady, na plac przed nim tłumnie wylegli mieszczanie.
Kiedy Konstytucja została uchwalona, początkowo nikt nie wiedział, co się stało.
100 lat później pochód zmierzający ulicą Świętojańską z Zamku Królewskiego do kościoła św. Jana uwiecznił na obrazie Jan Matejko. Umieścił jednak na nim nie tylko postacie, które rzeczywiście były świadkami uchwalenia konstytucji, ale też takie, których tam nie było, ale miały znaczenie symboliczne.
Oryginalny rękopis Konstytucji 3 Maja znajduje w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Jest to rękopis brulionowy, mający szerokie marginesy, na których tuż przed uchwaleniem ustawy wnoszono ostatnie poprawki.
Rok po uchwaleniu Konstytucji Sejm Wielki wciąż obradował, uchwalając kolejne ustawy budujące nowy ustrój.
3 maja 1792 roku król wmurował kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej, mającej być wotum za uchwalenie konstytucji. Radość z przyjęcia ustawy nie trwała jednak długo. W tym samym czasie w miasteczku Targowica zebrali się magnaci chcący obalić nowy ustrój. Dążyli do podziału państwa na samodzielne prowincje i nie zamierzali poddać się prawom ustanowionym przez Konstytucję 3 Maja.
O pomoc wojskową zwrócili się do carycy Katarzyny II i taką pomoc uzyskali. Na Rzeczpospolitą uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska i rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska nazywana „wojną w obronie Konstytucji 3 Maja”.
Jej efektem był II rozbiór Polski. Słowo „targowica” jest w języku polskim synonimem najcięższej zdrady narodu i państwa.
Kto jest autorem Konstytucji? I jak wyglądał dzień 3 maja 1971 roku? O tym opowiada w filmie edukacyjnym Sławomir Szczocki, kustosz w Dziale Oświatowym Zamku Królewskiego w Warszawie - Muzeum.
Jedenaście artykułów Ustawy Rządowej wprowadzało między innymi trójpodział władzy, monarchię dziedziczną oraz opiekę prawną nad chłopami i mieszczaństwem, a także znosiło liberum veto. I choć ustawa zasadnicza przyjęta przez Sejm Czteroletni obowiązywała jedynie 14 miesięcy, była symbolem dążenia do odrodzenia narodowego przez cały okres zaborów.
Prace nad konstytucją majową toczyły się kilka miesięcy w bardzo wąskim gronie, do którego należeli między innymi król Stanisław August Poniatowski, działacz polityczny Ignacy Potocki, marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski i wpływowy publicysta ksiądz Hugo Kołłątaj.
Przygotowanego przez postępowy obóz projektu ustawy nie udało się utrzymać w tajemnicy przed konserwatywną, staropolską opozycją.
3 maja 1791 roku, we wtorek, Zamek Królewski został otoczony wojskiem dowodzonym przez bratanka króla księcia Józefa Poniatowskiego. Obrady w Sali Senatorskiej rozpoczęły się około południa i trwały kilka godzin. W czasie gdy na Zamku Królewskim toczyły się obrady, na plac przed nim tłumnie wylegli mieszczanie.
Kiedy Konstytucja została uchwalona, początkowo nikt nie wiedział, co się stało.
100 lat później pochód zmierzający ulicą Świętojańską z Zamku Królewskiego do kościoła św. Jana uwiecznił na obrazie Jan Matejko. Umieścił jednak na nim nie tylko postacie, które rzeczywiście były świadkami uchwalenia konstytucji, ale też takie, których tam nie było, ale miały znaczenie symboliczne.
Oryginalny rękopis Konstytucji 3 Maja znajduje w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Jest to rękopis brulionowy, mający szerokie marginesy, na których tuż przed uchwaleniem ustawy wnoszono ostatnie poprawki.
Rok po uchwaleniu Konstytucji Sejm Wielki wciąż obradował, uchwalając kolejne ustawy budujące nowy ustrój.
3 maja 1792 roku król wmurował kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej, mającej być wotum za uchwalenie konstytucji. Radość z przyjęcia ustawy nie trwała jednak długo. W tym samym czasie w miasteczku Targowica zebrali się magnaci chcący obalić nowy ustrój. Dążyli do podziału państwa na samodzielne prowincje i nie zamierzali poddać się prawom ustanowionym przez Konstytucję 3 Maja.
O pomoc wojskową zwrócili się do carycy Katarzyny II i taką pomoc uzyskali. Na Rzeczpospolitą uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska i rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska nazywana „wojną w obronie Konstytucji 3 Maja”.
Jej efektem był II rozbiór Polski. Słowo „targowica” jest w języku polskim synonimem najcięższej zdrady narodu i państwa.
Kto jest autorem Konstytucji? I jak wyglądał dzień 3 maja 1971 roku? O tym opowiada w filmie edukacyjnym Sławomir Szczocki, kustosz w Dziale Oświatowym Zamku Królewskiego w Warszawie - Muzeum.
źródło: asr/IAR, fot. Getty Images/Photo12/Universal Images Group
Więcej na ten temat
