Światowe orędzie na 60. Międzynarodowy Dzień Teatru

Pierwsze w 1962 r. napisał francuski pisarz Jean Cocteau. W 2018 r. orędzie napisał brytyjski reżyser teatralny Simon McBurney, a w ubiegłym roku jego autorką była brytyjska aktorka teatralna i filmowa Helen Mirren. Tym razem autorem międzynarodowego orędzia jest amerykański reżyser teatralny i operowy Peter Sellars. Publikujemy tekst jego przesłania w przekładzie Arkadiusza Majewskiego udostępniony PAP przez Polski Ośrodek ITI. 

„Drodzy Przyjaciele, ponieważ świat w każdej godzinie i w każdej minucie trzyma się kurczowo codziennego potoku wiadomości i dziennikarskich doniesień, niech mi będzie wolno zaprosić nas wszystkich - jako twórców - do wejścia we właściwy zakres, sferę oraz perspektywę epickiego czasu, epickiej zmiany, epickiej świadomości, epickiej refleksji oraz epickiej wizji” - napisał Sellars. Artysta zwrócił uwagę, że „żyjemy w epickim okresie historii ludzkości, a głębokie i niosące konsekwencje zmiany, jakich doświadczamy - zarówno w odniesieniu do siebie samych, jak i w relacjach międzyludzkich, a także wobec pozaludzkich światów - są niemal poza naszymi możliwościami uchwycenia, wyartykułowania, mówienia o nich czy przedstawiania”. 

„Nie żyjemy w 24-godzinnym cyklu informacji, żyjemy na krawędzi czasu. Redakcje mediów są zupełnie nieprzygotowane i nie radzą sobie z tym, czego doświadczamy” - ocenił. „Gdzie leży język, jakie ma być działanie i jakie obrazy mogłyby nam pozwolić zrozumieć głębokie zmiany i pęknięcia, których doświadczamy? I jak możemy przekazać treść naszego życia teraz - nie jako reportaż, a doświadczenie?” - czytamy w orędziu. 

Sellars określił teatr mianem „sztuki doświadczania”. „W świecie zasypywanym wyczerpującymi doniesieniami medialnymi, symulacjami doświadczeń, upiornymi prognozami - jak w takim świecie możemy wyjść poza powtarzane bez końca liczby, aby doświadczyć świętej nienaruszalności i bezkresu pojedynczego życia, ekosystemu, przyjaźni, czy niezwykłej gry światła na niebie?” - pyta artysta. Podkreślił, że „trwająca od dwóch lat pandemia COVID-19 przytępiła ludzkie zmysły, zredukowała nasze życie, przerwała więzi i wrzuciła nas w koszmarne Ground Zero we własnych mieszkaniach”. 

„Jakie nasiona trzeba zasadzić i uprawiać w tych latach, a które przerośnięte szkodliwe gatunki należy całkowicie i ostatecznie wyplenić?” - napisał. „Tak wielu ludzi żyje na krawędzi. Jest tak dużo rażącej przemocy - nie do pojęcia lub nie do przewidzenia. Tak wiele uznanych systemów ujawniono jako struktury nieustannego okrucieństwa” - ocenił amerykański reżyser. 

„Gdzie są nasze rocznice pamięci? O czym musimy pamiętać? Jakie rytuały pozwoliłyby nam w końcu wyobrazić sobie od nowa i rozpocząć próby kroków, których nigdy wcześniej nie podejmowaliśmy?” - pyta Sellars w orędziu. Wyjaśnił, że„ teatr epickiej wizji, celu, uzdrowienia, naprawy i troski potrzebuje nowych obrzędów. Nie musimy być zabawiani”. „Potrzebujemy być razem. Musimy dzielić tę samą przestrzeń i musimy kultywować uwspólnotowienie przestrzeni” - napisał. „Potrzebujemy chronionych przestrzeni głębokiego zasłuchania i równości” - podkreślił artysta. 

Zwrócił uwagę, że „teatr jest stwarzaniem na ziemi przestrzeni równości między ludźmi, równości bogów, roślin, zwierząt, kropli deszczu, łez i odradzania”. „Przestrzeń równości i głębokiego zasłuchania jest rozświetlona ukrytym pięknem utrzymywanym przy życiu w najgłębszych oddziaływaniach niebezpieczeństwa, opanowania, mądrości, działania i cierpliwości” - wyjaśnił. „W Sutrze Girlandowej Budda wymienia dziesięć rodzajów wielkiej cierpliwości w ludzkim życiu. Jedna z najpotężniejszych nazywana jest Cierpliwością w Postrzeganiu Wszystkiego jako Mirażów” - przypomniał artysta. 

Ocenił, że „teatr zawsze przedstawiał życie tego świata jako wyobrażenie przypominające miraż, pozwalający nam przenicować ludzkie iluzje, złudzenia, ślepotę i wyparcie z wyzwalającą czytelnością i siłą”. 

„Jesteśmy tak pewni tego, na co patrzymy i tego, jak na to patrzymy, że nie jesteśmy w stanie zobaczyć i odczuć rzeczywistości alternatywnych, nowych możliwości, rozmaitych podejść, niewidocznych relacji i ponadczasowych więzi” - przekonywał. Zwrócił uwagę, że „to dla nas czas na głębokie odświeżenie umysłu, zmysłów, wyobraźni, a także naszych historii i naszych przyszłości”. „Ta praca nie może być wykonywana samotnie i w odosobnieniu. To jest praca, którą trzeba wykonać razem” - napisał. „Teatr jest zaproszeniem do wykonania tej pracy wspólnie” - podkreślił reżyser. „Za tę pracę ogromnie Wam dziękuję” - zakończył orędzie Peter Sellars. 

Peter Sellars (ur. 27 września 1957 r. w Pittsburghu, w Pensylwanii) jest reżyserem operowym, teatralnym i festiwalowym, który „zyskał międzynarodową sławę dzięki przełomowym i prekursorskim interpretacjom klasyki, popularyzowaniu muzyki XX wieku i współczesnej oraz projektom zespołowych realizowanym z niezwykłym rozmachem kreatywnym i scenicznym we współpracy z wieloma artystami”. 

„Jego twórczość unaocznia siłę sztuki jako środka przekazu moralnego i zaangażowania społecznego” - czytamy w przesłanej informacji. Reżyser wystawiał opery m.in. w Holenderskiej Operze Narodowej, English National Opera, na Festiwalu w Aix-en-Provence, w Lyric Opera of Chicago, w Opera National de Paris, podczas Festiwalu w Salzburgu. Sellars tworzył szereg dzieł we współpracy z kompozytorem Johnem Adamsem.

Amerykański reżyser poprowadził kilka dużych festiwali artystycznych, w tym Los Angeles Festival w 1990 i 1993 r. oraz Adelaide Arts Festival w 2002 r. W 2006 r. był dyrektorem artystycznym wiedeńskiego festiwalu New Crowned Hope, na który zaprosił początkujących i uznanych artystów z różnych kręgów kulturowych, by przygotowali nowe prace w dziedzinie muzyki, teatru, tańca, filmu, sztuk wizualnych i architektury z okazji obchodów 250. rocznicy urodzin Mozarta. Peter Sellars jest profesorem na Wydziale Sztuki i Kultur Świata Uniwersytetu Kalifornijskiego, dyrektorem-założycielem Instytutu Boethiusa na Uniwersytecie Kalifornijskim, kuratorem-rezydentem Festiwalu Filmowego w Telluride; był również Mentorem Inicjatywy Rolex Arts. Jest laureatem nagrody MacArthur Fellowship, nagrody Erasmus „za wkład w kulturę europejską” oraz nagrody Sióstr Gish. Jest członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk. Otrzymał zaszczytną nagrodę Polar Music Prize oraz tytuł Artysty Roku przyznany przez prestiżowy magazyn „Musical America”. 

Międzynarodowy Dzień Teatru został ustanowiony w czerwcu 1961 r., na pamiątkę otwarcia Teatru Narodów w Paryżu, które miało miejsce 27 marca 1957 r. Ustanowienie Dnia Teatru zaproponował Arvi Kivimaa, prezydent Fińskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego podczas 9. Światowego Kongresu Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) w Helsinkach. 

Odtąd Dzień Teatru jest koordynowany i obchodzony przez ponad sto narodowych ośrodków ITI na całym świecie. Międzynarodowy Instytut Teatralny został założony w 1948 r. w Pradze przez osiem państw, w tym Polskę. Obecnie działa pod auspicjami UNESCO, a jego sekretariat mieści się w Paryżu.