O przyczynach, dla których mieszkańcy Litwy decydują się na emigrację oraz na powrót do kraju opowiada prof. Bogusław Grużewski, ekonomista, socjolog, dyrektor Litewskiego Centrum Nauk Społecznych.
– W trakcie pandemii, ale i nieco później widzieliśmy, że zmniejszyła się liczba osób wyjeżdżających z kraju na emigrację. Na przykład w 2020 roku wyjechało ponad 25 tys. osób, w 2021 roku również 25 tys., w 2022 już tylko 15,3 tys., ale już w 2023 roku znowu zanotowaliśmy wzrost – wyjechało prawie 22 tys. osób. W ubiegłym roku nastąpił spory wzrost – wyjechało prawie 29 tys. osób, a nie są to jeszcze ostateczne dane za 2024. Z grubsza jednak widzimy tendencję wzrostową, która ma ujemny wpływ na sytuację demograficzną w kraju. Z drugiej strony, przyjeżdża do nas coraz więcej imigrantów, którzy zasilają litewskim rynek pracy, co u części obywateli budzi niepokój – mówi w rozmowie z TVP Wilno prof. Bogusław Grużewski.
Wyższe płace i bezrobocie w kraju
– Przyczyny wyjazdów z Litwy stale nieco się zmieniają. Przytoczę tu konkretne liczby. Główną przyczyną emigracji, zwłaszcza do krajów Unii Europejskiej, są wyższe płace. Ten czynnik stanowił około 60 proc. Z tego powodu wyjeżdżali przeważnie ludzie młodzi, którzy mieli trudności spłacenia zaciągniętych kredytów ze swoich zarobków na Litwie. Za granicą często żyli w gorszych warunkach, ale chodziło im wyłącznie o pieniądze na spłacenie kredytów albo inwestowanie zarobionych za granicą pieniędzy tutaj, w kraju. Teraz ta tendencja się zmienia. Obecnie z racji wyższych płac wyjeżdża już tylko około 40 proc. wszystkich wyjeżdżających z Litwy. Są to przeważnie ludzie, którzy dopiero zaczynają karierę, nie inwestują w wykształcenie, tylko planują, że po ukończeniu szkoły będą pracować poza granicami kraju – wyjaśnia rozmówca.
Ekspert zaznacza, że 20 proc. decyduje się na emigrację z powodu braku pracy.
– To głównie mieszkańcy regionów, gdzie poziom zatrudnienia jest najniższy, często z dominacją mieszkańców wsi, takie jak: kielmski, janiski, ignaliński czy jezioroski. Młodzi mieszkańcy nie widzą większych perspektyw na zatrudnienie w swoim regionie, do większych miast nie mogą wyjechać, ponieważ utrzymanie jest tam droższe. Dlatego właśnie podejmują decyzję o wyjeździe za granicę z racji możliwości podjęcia pracy zawodowej.
W te 20 proc. wchodzą także ludzie, którzy szukają dla siebie lepszej ścieżki kariery, bo np. pracują w firmach, często zagranicznych, w których przez długi czas nie dostają awansu. Jest to, powiedzmy, wyższa półka zawodowa. Często wyjeżdżają też ludzie sztuki, którzy chcą zrobić szybszą karierę na większych rynkach sztuki – komentuje dyrektor Litewskiego Centrum Nauk Społecznych.
Młodzi naukowcy wyjeżdżają po doktorat
– Jako że jestem profesorem na uniwersytecie, to praktycznie co miesiąc otrzymuję propozycje z różnych uczelni, gdzie mógłbym rozwijać swoją karierę. Młodzi naukowcy wyjeżdżają do krajów arabskich, gdzie są dobre warunki finansowe czy do Stanów Zjednoczonych.
Trzecią częścią składową tych 20 proc. są przeważnie ludzie młodzi, którzy poszukują zatrudnienia w unikatowych zawodach. Są to m.in.: biolodzy, biochemicy, fizycy. Mogą pracować na Litwie, ale wyjeżdżają z racji braku urządzeń laboratoryjnych czy braku zaawansowanych badań. Nie znajdują w kraju możliwości do realizacji swoich kompetencji zawodowych, zaś za granicą proponuje im się na starcie lepsze laboratoria, gdzie mogą prowadzić bardziej zaawansowane badania i realizować ambitniejsze projekty.
W tej grupie są też architekci i przedstawiciele biznesu, którzy wyjeżdżają z racji bardziej atrakcyjnych możliwości na zagranicznych rynkach pracy – kontynuuje prof. Bogusław Grużewski.
Studia za granicą
Kolejne 20 proc. stanowią osoby, które wyjeżdżają na studia.
– To około 2-3 tys. osób rocznie. W tej grupie są nie tylko ludzie młodzi, którzy chcą studiować za granicą. Jest też taka tendencja, gdy rodzice wysyłają swoje starsze dzieci za granicę, żeby mogły one już tam ukończyć gimnazja, studiować i pokierować swoją dalszą karierą. Najczęściej dzieci uczą się w starszych klasach w Polsce, w Stanach Zjednoczonych, w Wielkiej Brytanii. Czasami cała rodzina wyjeżdża, żeby dzieci mogły się łatwiej integrować, a następnie kontynuować edukację poza granicami kraju – zaznacza rozmówca.
Lepsze warunki życia
10 proc. stanowią rodziny, które wyjeżdżają w poszukiwaniu lepszej jakości życia.
– Priorytety są różne, ale przeważnie są to warunki klimatyczne. W tej grupie są ludzie, którzy wyjeżdżają np. do Hiszpanii, często to osoby w starszym wieku. Rodziny wyjeżdżają do Niemiec, gdzie jest lepiej zorganizowana opieka zdrowotna, lepsza jakość dróg. Są to też ludzie zamożni, w połowie albo tuż przed końcem swojej kariery zawodowej, którzy mogą sobie pozwolić na taką zmianę. Ta czwarta grupa emigrantów istnieje też w innych krajach, szczególnie skandynawskich czy w Wielkiej Brytanii, skąd przenoszą się do Hiszpanii, na Maltę czy do Grecji – wyjaśnia prof. Grużewski.
Inne przyczyny
W ostatniej grupie mieści się pozostałe 10 proc. mieszkańców Litwy, którzy decydują się na emigrację z innych powodów.
– Często do tej grupy trafiają młodzi ludzie, którzy po prostu poszukują przygód i własnej drogi. Jednak to nie tylko osoby młode, ale również ludzie, którzy tutaj zawiedli się na możliwościach zawodowych, na warunkach życia, ale i są oburzeni i zmęczeni aferami korupcyjnymi i skandalami politycznymi. Cały problem polega na tym, że teraz dla obywatela Litwy wyjechać poza granice kraju jest bardzo prosto z wielu przyczyn. Po pierwsze, i jest to chyba najważniejsze, możemy swobodnie poruszać się po Unii Europejskiej, mamy też bezwizowy wjazd do wielu krajów świata.
Po drugie, o wiele łatwiej jest wyjechać, gdy człowiek emocjonalnie nie chce w danym kraju być, tym bardziej, że wiele osób ma za granicą znajomych, którzy w pierwszych tygodniach przyjmą je u siebie. Tacy znajomi są i w Anglii, i w Stanach czy w Norwegii. Dlatego, jeżeli emocjonalnie coś im nie odpowiada, ludzie często pakują walizkę i wyjeżdżają.
Trzecią przyczyną łatwiejszego przemieszczania się, jest to, że zarabiając nawet minimalną płacę, można podróżować. Można kupić tani bilet do Hiszpanii czy Anglii, albo jechać autokarem do Berlina, nie trzeba jak przed laty odkładać. Takie wyjazdy dla obywateli Litwy stają się coraz bardziej dostępne. Podsumowując, te 10 proc. stanowią ludzie, którzy mają pewną niechęć do mieszkania w kraju, często wyjeżdżają młodzi ludzie, którzy chcą „uciec od rodziny”, która bywa zbyt opiekuńcza czy zbyt konfliktowa. Wiele osób wybiera emigrację licząc na większy komfort funkcjonowania w innym społeczeństwie. Nie dla wszystkich jest to jednak rozwiązanie efektywne. Wielu nie odnajduje spodziewanych warunków w nowym miejscu zamieszkania. Zderzają się z inną kulturą, obyczajami, innym otoczeniem językowo-kulturowym, co utrudnia integrację w obcym społeczeństwie – mówi socjolog.
Przyczyny powrotu emigrantów do kraju
Jeszcze nie wiadomo jaki pod względem remigracji będzie 2024 rok, jako że w tej chwili nie ma jeszcze ostatecznych danych na ten temat.
– Pierwszą przyczyną powrotu są warunki ekonomiczne. Ludzie wracają, bo widzą na Litwie lepsze warunki życia. Często płace zarobkowe w kraju nie mogą się równać z dobrą płacą w Niemczech czy w Norwegii. Ale gdy człowiek może spełnić swoje podstawowe potrzeby finansowe i jest w stanie zarabiać więcej, ceni nie tylko wysokość zarobków, ale też warunki społeczne, czas wolny, relacje z sąsiadami. Litewscy emigranci w krajach europejskich często funkcjonują na obrzeżach społeczeństwa, nie są zbyt aktywnie przyjmowani do społeczności lokalnej (np. w Wielkiej Brytanii). Wiadomo, że sytuacja zależy od wielu czynników: co robisz, ile zarabiasz, gdzie mieszkasz, jak dobrze znasz język. Stosunek do emigrantów jest podobny jak u nas. Emigrant to zawsze człowiek spoza naszej kultury. Nie mamy na razie dokładnych badań ukazujących, jak przebiega adaptacja społeczna naszych emigrantów. Niektóre narody, na przykład skandynawskie, są bardziej zamknięte, inne, m.in. Włosi czy Hiszpanie, bardziej otwarte. Ale często adaptacja w obcym społeczeństwie zależy też od cech danej osoby – podkreśla prof. Grużewski.
Dodaje, że młodzi ludzie, którzy często wyjeżdżali od razu po studiach, obecnie znajdują możliwości rozwoju kariery na Litwie, co często zachęca ich do powrotu. Zdaniem rozmówcy, bardzo ważną przyczyną powrotu są odpowiednie warunki rozwoju dla prywatnego biznesu. Dużo ludzi powracających z zagranicy, przywożąc kapitał i doświadczenie, które zdobyli, pracując w mniejszych czy większych firmach, często w sektorze usług. Przywożą także kulturę innego miejsca pracy oraz kontakty biznesowe i z ich pomocą rozwijają karierę na Litwie.
Czwartą przyczyną powrotu emigrantów do kraju są warunki kulturowo-społeczne. Często jest to zmęczenie m.in. brakiem wsparcia, którego człowiek doznaje przebywając w obcym otoczeniu. Wraca więc do kraju, gdzie są krewni, szerokie grono znajomych i przyjaciół.
Coraz częściej ludzie powracają też z przyczyn rodzinnych.
– Pierwszym elementem jest opieka nad starszymi czy chorymi rodzicami. W naszej kulturze, na Litwie, jak też w kulturze polskiej, jeszcze żywa jest tradycja i szeroko rozumiany obowiązek, że dzieci opiekują się rodzicami, czasem poświęcając nawet swoją karierę oraz wracają do kraju, żeby pomagać rodzicom. W krajach Europy Zachodniej te więzi zanikają, dlatego szerzy się tam samotność osób starszych i coraz częściej mówi się o eutanazji. Drugim elementem są zmiany kulturowe Europy Zachodniej, również Stanów Zjednoczonych, w tym wysoki koszt wychowania dzieci. Ludzie decydują się więc na powrót, bo są tu rodzice, którzy pomogą zaopiekować się dziećmi. Bardzo często ludzie, którzy wyjeżdżali, żeby poznać świat, wracają do kraju, uświadamiając sobie, że wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej. Mam niemało znajomych, którzy kiedyś wszystko sprzedali i wyjechali, ale teraz są znowu na Litwie – wyjaśnia rozmówca.
Socjolog zaznacza, że jedną z przyczyn powrotu do kraju bywa choroba. Koszty leczenia za granicą są bardzo wysokie. Jeżeli człowiek pracuje zaledwie kilka lat, zazwyczaj nie będzie miał dobrego ubezpieczenie zdrowotnego. W Niemczech czy w krajach skandynawskich nie pokryje z niego wszystkich wydatków. Wracają ludzie, którzy mają problemy zdrowotne, jak też osoby starsze, które chcą korzystać z jakościowych usług za mniejsze pieniądze, chociaż i u nas usługi lekarskie drożeją. Zdaniem prof. Grużewskiego powrót osób starszych związany jest też z warunkami kulturowo-społecznymi, perspektywą spokojnej starości przy bardziej dostępnej finansowo opiece zdrowotnej i społecznej.
Ostatnim punktem, którego znaczenie ostatnio wzrasta, są przyczyny polityczne.
– W Rosji i Białorusi przebywało niemało naszych obywateli, którzy wyjeżdżali z rodzinami z powodu pracy czy prowadzonego biznesu. Ale z wiadomych przyczyn to wszystko zaczęło się kurczyć, więc wiele osób pozamykało firmy i wróciło.
Agresywne działania Rosji w 2023 i 2024 jeszcze bardziej przyspieszyły tę tendencję. Dużo ludzi wyjechało z Ukrainy, gdzie prowadziło firmy czy interesy. Wielu naszych obywateli powróciło z Wielkiej Brytanii, kiedy kraj ten wystąpił z Unii Europejskiej. Zakładam, że W ramach polityki prezydenta Trumpa kontekście imigrantów możemy liczyć i na powroty obywateli ze Stanów. Jest też możliwość, że konflikt izraelsko-arabski, chociaż czasowo zażegnany, może stać się przyczyną powrotu naszych emigrantów z Izraela – dzieli się spostrzeżeniami socjolog.
Ogólna sytuacja na Litwie
– Muszę podkreślić, że warunki stają się coraz bardziej atrakcyjne, także w porównaniu do wskaźników unijnych. Średnia płaca na Litwie jest już wyższa niż w Polsce czy Portugalii, zbliżamy się do średniej płacy Hiszpanii. Chociaż poziom życia u nas czasami jest wyższy, mamy problem z polityką cen, ale obecny rząd zapowiada różne rozwiązania. Życie w ojczyźnie jest też dla wielu osób łatwiejsze i przyjemniejsze. Warunki ekonomiczne też są coraz bardziej atrakcyjne, nie mówiąc o usługach socjalnych czy opiece zdrowotnej, które się u nas nieustannie rozwijają. Bardzo istotny jest też rozwój technologiczny, który zwiększa atrakcyjność Litwy – podkreśla dyrektor Litewskiego Centrum Nauk Społecznych.
– Warunki technologiczne pozwalają pracować w międzynarodowych firmach, z wysokim wynagrodzeniem, równocześnie zamieszkując gdzieś w pięknym zakątku Litwy nad jeziorem, z ekologicznym gospodarstwem rolnym. Dobre drogi, dostępne połączenia lotnicze pozwalają szybko znaleźć się na drugim końcu Europy. Dlatego bardzo ważne, aby była zapewniona stabilność gospodarcza i polityczna, która niestety nie zależy tylko od naszego państwa – podsumowuje prof. Bogusław Grużewski
