Borelioza, jedna z najczęstszych chorób odkleszczowych, od lat stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Liczba zachorowań na Litwie rośnie, a skuteczna profilaktyka pozostaje kluczowym wyzwaniem dla naukowców i lekarzy. W ostatnich latach liczba przypadków boreliozy systematycznie rośnie, co stanowi poważne wyzwanie dla zdrowia publicznego. Na horyzoncie pojawia się jednak światełko nadziei – szczepionka przeciwko boreliozie może stać się rzeczywistością w najbliższych latach.
Borelioza, zwana także chorobą z Lyme, to bakteryjna infekcja przenoszona przez zakażone kleszcze. Krętki Borrelia dostają się do organizmu człowieka wraz ze śliną lub wymiocinami kleszcza. Choć nie każde ukąszenie kończy się zakażeniem, liczba przypadków tej choroby systematycznie rośnie.
Warto zaznaczyć, że nie wszystkie kleszcze są nosicielami bakterii boreliozy. Mogą one przenosić także inne patogeny, na przykład wirusy wywołujące kleszczowe zapalenie mózgu. Na to zakażenie od wielu lat jest jednak dostępna skuteczna szczepionka.
Dane Narodowego Centrum Zdrowia Publicznego, podlegającego Ministerstwu Zdrowia, wskazują, że w pierwszej połowie 2023 roku na Litwie odnotowano 597 zachorowań na boreliozę, podczas gdy rok wcześniej było ich 377.
Wiele przypadków boreliozy pozostaje nierozpoznanych przez długie lata, co utrudnia leczenie i może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, kardiologicznych oraz stawowych.
Nie istnieją dowody na przenoszenie choroby drogą kropelkową ani przez kontakt z zakażonym człowiekiem lub zwierzęciem. Jednocześnie, około 14 proc. światowej populacji choruje lub chorowało na boreliozę przenoszoną przez kleszcze, tym samym jest to najczęstsza choroba wektorowa na półkuli północnej.
Objawy boreliozy
Niepokojącym sygnałem, że mogło dojść do zakażenia, jest niebolesne zaczerwienie wokół miejsca wkłucia się kleszcza. Rumień taki, w kształcie pierścienia lub owalny, występuje zwykle w ciągu kilku dni do tygodnia. Nie musi jednak się pojawić.
Warto zatem zwrócić uwagę na inne objawy, takie jak zmęczenie, zawroty i bóle głowy, gdyż na ogół są one bagatelizowane. Poważniejsze dolegliwości, które mogą być związane z boreliozą, to porażenie połowy twarzy, zapalenie stawu (najczęściej kolanowego), zaburzenia pracy serca oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Diagnostyka boreliozy
Problem związany z boreliozą wynika przede wszystkim z jej nierozpoznawalności. Tylko u 10 proc. pacjentów kierowanych do specjalistów podejrzenie boreliozy zostaje potwierdzone. Wynika to z błędnej interpretacji wyników badań serologicznych, które mogą wykazywać przeciwciała jeszcze długo po przebytej infekcji, nie oznaczając aktywnego zakażenia.
Zdaniem specjalistów, kluczowe w walce z boreliozą pozostaje wczesne wykrywanie choroby i stosowanie rekomendowanych terapii. Podkreślają, że borelioza jest wyleczalna, zwłaszcza jeśli zostanie rozpoznana na wczesnym etapie. W przypadku późniejszych postaci choroby, konieczna może być intensywniejsza terapia, ale nadal oparta na sprawdzonych schematach leczenia.
Profilaktyka i leczenie boreliozy
Boreliozę leczy się odpowiednimi antybiotykami, ale może być ona późno wykryta, nawet kilka lat po zakażeniu, a wtedy jest trudna do leczenia. Można też zakazić się nią wielokrotnie, gdyż przebycie choroby nie uodparnia na nią.
Wciąż jednak dużym problemem pozostają niekonwencjonalne metody leczenia boreliozy, w tym tzw. metoda ILADS, polegająca na długotrwałej antybiotykoterapii. Eksperci podkreślają, że brak jest naukowych dowodów potwierdzających skuteczność tej metody, a stosowanie wielomiesięcznych kuracji antybiotykowych może prowadzić do poważnych skutków ubocznych, takich jak uszkodzenie wątroby, nerek i rozwój oporności bakterii na antybiotyki.
Edukacja i świadomość społeczna jako klucz do skutecznej profilaktyki
Jednym z najważniejszych aspektów walki z boreliozą jest edukacja społeczeństwa na temat profilaktyki. Wczesne usunięcie kleszcza (najlepiej w ciągu kilku godzin od ukąszenia) znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia. Dlatego tak istotne jest dokładne sprawdzanie ciała po pobycie na terenach zielonych oraz stosowanie odpowiednich środków odstraszających kleszcze.
Kampanie informacyjne prowadzone w szkołach, ośrodkach zdrowia i mediach mogą odegrać kluczową rolę w zwiększaniu świadomości na temat zagrożeń związanych z boreliozą i metod jej zapobiegania.
Gdzie najczęściej występują kleszcze?
Kleszcze najczęściej bytują w wilgotnych i zacienionych miejscach, takich jak lasy liściaste i mieszane, gęste zarośla, łąki oraz miejskie parki. Szczególnie narażone na kontakt z nimi są osoby odwiedzające rejony wschodniej i południowej Litwy, gdzie populacja kleszczy jest największa.
Warto pamiętać, że kleszcze można spotkać również w pobliżu zbiorników wodnych i na terenach rekreacyjnych, gdzie wysoka trawa i krzewy stanowią dla nich idealne środowisko do bytowania.
VLA15 – nowoczesna broń przeciw boreliozie
VLA15 jest jedynym kandydatem na szczepionkę przeciw boreliozie znajdującym się w trzeciej fazie badań klinicznych. Opracowywana przez firmę Valneva we współpracy z Pfizerem, opiera się na rekombinowanym białku powierzchniowym OspA krętków Borrelia, co pozwala na szeroką ochronę przed wieloma serotypami bakterii.
Oczekuje się, że najważniejsze dane z badania klinicznego trzeciej fazy zostaną opublikowane pod koniec 2025 r. Następnie planowane jest złożenie wniosku o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, pod warunkiem uzyskania pozytywnych danych z badania trzeciej fazy. Jest oczekiwana w wielu krajach, szczególnie w Europie i Stanach Zjednoczonych.
Lekarze z optymizmem patrzą na rozwój VLA15. Wstępne wyniki wskazują na jej bezpieczeństwo i skuteczność, co daje nadzieję na skuteczną profilaktykę boreliozy. Podkreśla się, że szczepionka zawiera antygeny sześciu najczęściej występujących serotypów Borrelia w Europie i Stanach Zjednoczonych, co może zapewnić szeroką ochronę przed zakażeniem.
Czy szczepionka rozwiąże problem boreliozy?
Eksperci podkreślają, że wprowadzenie szczepionki przeciw boreliozie będzie dużym krokiem naprzód. Mimo optymistycznych prognoz, realny termin jej wprowadzenia na rynek to najwcześniej 2026 rok.
Tymczasem najlepszą metodą ochrony pozostaje profilaktyka – unikanie miejsc, gdzie występują kleszcze, stosowanie repelentów oraz dokładne oglądanie ciała po powrocie z terenów zielonych.
Ostatecznie, choć szczepionka VLA15 budzi wielkie nadzieje, nie zastąpi ona podstawowych środków ostrożności, które pozostają kluczowe w zapobieganiu tej groźnej chorobie.
