Każdego dnia miliony osób na całym świecie – głównie są to kobiety – wykonują pracę, która pozostaje niewidoczna dla oficjalnych statystyk i często jest niedoceniana przez społeczeństwo. Gotowanie, sprzątanie, opieka nad dziećmi czy starszymi członkami rodziny – to tylko niektóre z obowiązków, które składają się na tzw. "niewidzialną pracę". Mimo że jest ona nieodpłatna, jej wartość dla funkcjonowania gospodarstw domowych i całych społeczeństw jest nieoceniona.
Wyobraźmy sobie świat, w którym obowiązki domowe są równo dzielone między kobietami i mężczyznami. Niestety, w rzeczywistości sytuacja wygląda inaczej. Mimo rosnącej świadomości i prób zmiany ról społecznych, dane pokazują, że praca domowa nadal spoczywa głównie na barkach kobiet. Wiele osób wciąż traktuje ją jako coś naturalnego i niewymagającego wynagrodzenia. Jakie są skutki tej nierówności? Czy model partnerski w rodzinie ma szansę na powszechną akceptację?
Niewidzialna praca na Litwie: statystyki i fakty
Na Litwie, podobnie jak w wielu innych krajach, to głównie kobiety przejmują na siebie ciężar obowiązków domowych. Choć dokładne dane dotyczące liczby gospodyń domowych są trudne do uzyskania, badania wskazują na istotne nierówności w podziale pracy domowej między płciami.
Według raportu Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE), 65% czasu poświęcanego na prace domowe, w tym gotowanie i sprzątanie, przypada kobietom, podczas gdy mężczyźni angażują się w te czynności jedynie w 29%.
Jeszcze bardziej widoczna nierówność pojawia się w kwestii opieki nad osobami wymagającymi wsparcia. Każdego dnia 35% kobiet zajmuje się opieką nad niepełnosprawnymi dziećmi, wnukami, dziadkami lub innymi bliskimi, podczas gdy wśród mężczyzn odsetek ten wynosi jedynie 21%. Co więcej, w porównaniu do 2016 roku zaangażowanie mężczyzn w opiekę nad dziećmi i innymi osobami spadło – z 24% do 21%.
Zmniejszył się również czas, jaki kobiety poświęcają na prace domowe – z 79% do 65%. Wydawać by się mogło, że sytuacja uległa poprawie, jednak warto zauważyć, że liczba mężczyzn wykonujących te same obowiązki nie wzrosła – od 7 lat utrzymuje się na niezmiennym poziomie 29%.
Może to sugerować, że część obowiązków została przejęta przez nowoczesne technologie, takie jak roboty sprzątające, urządzenia ułatwiające gotowanie czy firmy świadczące usługi sprzątające, a nie przez partnerów kobiet.
Wpływ nadmiaru obowiązków domowych na zdrowie psychiczne kobiet
Codzienne obowiązki domowe mogą znacząco wpływać na samopoczucie i zdrowie psychiczne kobiet. Najnowsze badania naukowców z Uniwersytetu w Cambridge, wskazują, że kobiety częściej odczuwają stres związany z obowiązkami domowymi oraz mają poczucie winy, gdy nie poświęcają im wystarczająco dużo uwagi. Jak sami naukowcy wskazują, kobieta przypomina wtedy – niespokojne morze.
Na Litwie 45% kobiet doświadcza codziennego braku czasu na własne potrzeby z powodu obowiązków domowych, co prowadzi do uczucia przeciążenia i frustracji. Dodatkowo, kobiety częściej niż mężczyźni odczuwają stres związany z codziennymi obowiązkami, co może prowadzić do problemów ze snem, lęku czy depresji.
Interesujące jest również, że podczas pandemii COVID-19 kobiety zgłaszały słabszą jakość snu oraz wyższy poziom niepokoju w porównaniu z mężczyznami, co może wynikać z dodatkowych obowiązków związanych z izolacją.
W obliczu tych wyzwań, istotne jest promowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz wspieranie kobiet ze strony partnerów i rodziny, co może przyczynić się do poprawy samopoczucia kobiet i zmniejszenia negatywnego wpływu nadmiaru obowiązków domowych na ich zdrowie psychiczne.
Stereotypy i społeczne postrzeganie pracy domowej
Pomimo postępu w dziedzinie równości płci, w wielu społeczeństwach nadal pokutuje przekonanie, że obowiązki domowe są domeną kobiet. Badania przeprowadzone na Litwie, rzucają światło na powszechność tego zjawiska w regionie.
Wynika z nich, że w niemal co drugim gospodarstwie domowym podział obowiązków rozkłada się równomiernie między kobietami i mężczyznami (45% wskazań). Jednak podobny odsetek respondentów (44%) twierdzi, że większość obowiązków bierze na siebie kobieta. Co ciekawe, mężczyźni częściej deklarują równy podział obowiązków (60%) niż kobiety (33%), co może sugerować różnice w postrzeganiu rzeczywistego podziału pracy domowej.
Stereotypowe przekonania na temat ról płciowych są często przekazywane z pokolenia na pokolenie. Raport UNICEF wskazuje, że dziewczęta w wieku od 5 do 14 lat na całym świecie spędzają o 40% więcej czasu na codziennych pracach domowych niż chłopcy. Takie wczesne przypisywanie ról może utrwalać nierówności w dorosłym życiu. Przede wszystkim, dziewczęta nadmiernie obciążone pracami domowymi mają mniej czasu na edukację, co w przyszłości przekłada się na niższe zarobki w porównaniu z mężczyznami.
W Europie nierówny podział obowiązków domowych jest nadal powszechny. Według wspomnianego już Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE), około 91% kobiet posiadających dzieci spędza co najmniej godzinę dziennie na pracach domowych, podczas gdy wśród mężczyzn z dziećmi odsetek ten wynosi 30%.
W niektórych krajach, takich jak Grecja, różnice te są jeszcze bardziej wyraźne – 85% kobiet angażuje się w codzienne obowiązki domowe, w porównaniu do zaledwie 16% mężczyzn.
Te dane pokazują, że nierówności w podziale obowiązków domowych są głęboko zakorzenione w społeczeństwach na całym świecie. Dlatego tak ważne jest promowanie równości w podziale obowiązków domowych od najmłodszych lat, aby budować bardziej sprawiedliwe i zrównoważone społeczeństwo.
Czy mężczyźni zaczynają angażować się w obowiązki domowe?
Zmiany społeczne, takie jak rosnąca aktywność zawodowa kobiet, skłaniają do refleksji nad podziałem obowiązków domowych. Na Litwie obserwuje się stopniowy wzrost zaangażowania mężczyzn w prace domowe, zwłaszcza w robienie większych zakupów. Obecnie 60% ankietowanych mężczyzn deklaruje, że realizacja większych zakupów leży po ich stronie. Jednak to kobiety nadal dominują w codziennych obowiązkach, takich jak gotowanie czy sprzątanie.
W sytuacjach, gdy kobieta zarabia więcej i decyduje się na kontynuację kariery zawodowej, a mężczyzna pozostaje w domu z dziećmi, reakcje społeczne są zróżnicowane.
W dużych miastach i wśród młodszych pokoleń taki układ jest coraz bardziej akceptowany i postrzegany jako przejaw partnerskiego podejścia do życia rodzinnego. Niemniej jednak, w bardziej konserwatywnych środowiskach nadal mogą pojawiać się stereotypowe oceny i oczekiwania dotyczące tradycyjnych ról płciowych.
Kluczowe dla dalszych pozytywnych zmian jest promowanie partnerskiego modelu rodziny, w którym podział obowiązków opiera się na indywidualnych preferencjach i umiejętnościach, a nie na stereotypach płciowych. Edukacja oraz pozytywne przykłady z życia codziennego mogą przyczynić się do zwiększenia akceptacji dla różnorodnych modeli rodzinnych i równego podziału obowiązków domowych.
Społeczne i ekonomiczne konsekwencje niewidzialnej pracy
Niewidzialna praca, choć często pomijana w oficjalnych statystykach i niedoceniana społecznie, stanowi fundament funkcjonowania rodzin i społeczeństw. Ma ona ogromne znaczenie nie tylko dla funkcjonowania rodzin, ale także dla gospodarki.
Według różnych szacunków, gdyby praca domowa była wynagradzana, stanowiłaby znaczący procent PKB wielu krajów. Niedocenianie tej pracy prowadzi do deprecjacji wkładu kobiet w rozwój społeczny i ekonomiczny, a także utrwala ich gorszą pozycję na rynku pracy.
Zmiana stereotypów, promowanie równego podziału obowiązków domowych oraz docenienie wartości pracy nieodpłatnej są kluczowe dla budowania bardziej sprawiedliwego i zrównoważonego społeczeństwa.
