2 sierpnia na warszawskim Powiślu został odsłonięty pomnik kapitana Stanisława Jankowskiego pseudonim "Agaton", oficera wywiadu Armii Krajowej, cichociemnego, bohatera Powstania Warszawskiego, jednego z najważniejszych architektów odbudowy stolicy po II wojnie światowej. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku "Agaton" został skierowany do obrony Wilna.
Monument, który powstał z inicjatywy Fundacji Pamięci o Bohaterach
Powstania Warszawskiego, stanął na skwerze imienia Stanisława
Jankowskiego, u zbiegu ulic Karowej i Browarnej w Warszawie.
Trzymetrowy pomnik przedstawiający stojącą postać architekta został wykuty w szarym granicie. Zaprojektował go rzeźbiarz profesor Antoni Janusz Pastwa.
Prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski mówił podczas uroczystości, że życiorys kapitana Jankowskiego można podzielić na okresy powstańczy, odbudowę Warszawy i działalność poza granicami Polski. Zauważył, że pomnik bohatera nawiązuje do jego pracy jako architekta.
"Wszyscy pamiętamy, jak ważną rolę odegrał w procesie odbudowania naszego miasta. Co ważne, nie spoczął na laurach i kontynuował pracę. Zresztą to też ciekawe, że ten pomnik właśnie odzwierciedla pana Stanisława w tej roli architekta. Oczywiście samo słowo architekt może być odbierane również figuratywnie, jako człowiek, który planuje, łączy, odbudowuje i przede wszystkim pomaga swoją olbrzymią wiedzą" - mówił Trzaskowski.
Wiceprezes Związku Powstańców Warszawskich Jerzy Mindziukiewicz mówił, że z życiorysu "Agatona" wynika lekcja dla młodych, jak ważną wartością jest wolność.
"Poczułem, jak straszne jest to właśnie, gdzie nie ma wolności, nie ma niepodległości. Gdzie siedzi się przy karbidówce, gdzie się odrabia lekcje, wąchając zapach karbidówki, przecierając obolałe oczy. Dlatego wydaje mi się, że szczególnie młodzież powinna pamiętać o tym, że wolność, niepodległość to jest podstawowa rzecz. Tej niepodległości i wolności należy chronić jak tylko można" - mówił Jerzy Mindziukiewicz ps. "Jur".
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku Stanisław Jankowski pseudonim "Agaton" został skierowany do obrony Wilna. Wzięty do niewoli przez Sowietów, uciekł z obozu internowania i przedostał się do Francji. Wstąpił tam do Polskich Sił Zbrojnych.
Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Po przeszkoleniu wrócił w 1942 roku, skacząc ze spadochronem jako cichociemny do okupowanej Polski. Skok nastąpił w nicy z 3 na 4 marca 1942 roku w lesie pod Wyszkowem. Była to trzecia próba, dwie wcześniejsze nie powiodły się, między innymi ze względu na uszkodzenie samolotu.
Stanisław Jankowski w kraju zajął się utworzeniem Wydziału Legalizacji i Techniki w Oddziale II Komendy Głównej Armii Krajowej. Razem ze współpracownikami fałszował dokumenty, dzięki którym setki żołnierzy i kurierów zbrojnego podziemia uniknęło śmierci.
W latach 1943-1944 pracownie wydziału produkowały miesięcznie około tysiąca sztuk podrabianych dokumentów. Jego wydział otrzymał też zadanie utrzymania kurierskiej łączności na trasie Warszawa-Wilno dla łącznika dowódcy AK na tym kierunku. Był to trudny kierunek, zwłaszcza ze względu na przejście w Małkini, gdzie gestapowcy byli nastawieni na łapanie przemytników i szmuglerów i znakomicie znali się na dokumentach.
W Powstaniu Warszawskim Stanisław Jankowski został dowódcą plutonu "Agaton" w batalionie "Pięść". Walczył na Woli, Starówce i Żoliborzu, siedem razy przechodził kanałami. Dwukrotnie sprowadził na Żoliborz oddziały odsieczy z Puszczy Kampinoskiej. Później był dowódcą oddziału osłonowego KG AK. Po upadku powstania dostał się do niewoli i jako jeniec niemieckiego oflagu został adiutantem generała Tadeusza Komorowskiego "Bora".
Trzymetrowy pomnik przedstawiający stojącą postać architekta został wykuty w szarym granicie. Zaprojektował go rzeźbiarz profesor Antoni Janusz Pastwa.
Prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski mówił podczas uroczystości, że życiorys kapitana Jankowskiego można podzielić na okresy powstańczy, odbudowę Warszawy i działalność poza granicami Polski. Zauważył, że pomnik bohatera nawiązuje do jego pracy jako architekta.
"Wszyscy pamiętamy, jak ważną rolę odegrał w procesie odbudowania naszego miasta. Co ważne, nie spoczął na laurach i kontynuował pracę. Zresztą to też ciekawe, że ten pomnik właśnie odzwierciedla pana Stanisława w tej roli architekta. Oczywiście samo słowo architekt może być odbierane również figuratywnie, jako człowiek, który planuje, łączy, odbudowuje i przede wszystkim pomaga swoją olbrzymią wiedzą" - mówił Trzaskowski.
Wiceprezes Związku Powstańców Warszawskich Jerzy Mindziukiewicz mówił, że z życiorysu "Agatona" wynika lekcja dla młodych, jak ważną wartością jest wolność.
"Poczułem, jak straszne jest to właśnie, gdzie nie ma wolności, nie ma niepodległości. Gdzie siedzi się przy karbidówce, gdzie się odrabia lekcje, wąchając zapach karbidówki, przecierając obolałe oczy. Dlatego wydaje mi się, że szczególnie młodzież powinna pamiętać o tym, że wolność, niepodległość to jest podstawowa rzecz. Tej niepodległości i wolności należy chronić jak tylko można" - mówił Jerzy Mindziukiewicz ps. "Jur".
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku Stanisław Jankowski pseudonim "Agaton" został skierowany do obrony Wilna. Wzięty do niewoli przez Sowietów, uciekł z obozu internowania i przedostał się do Francji. Wstąpił tam do Polskich Sił Zbrojnych.
Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Po przeszkoleniu wrócił w 1942 roku, skacząc ze spadochronem jako cichociemny do okupowanej Polski. Skok nastąpił w nicy z 3 na 4 marca 1942 roku w lesie pod Wyszkowem. Była to trzecia próba, dwie wcześniejsze nie powiodły się, między innymi ze względu na uszkodzenie samolotu.
Stanisław Jankowski w kraju zajął się utworzeniem Wydziału Legalizacji i Techniki w Oddziale II Komendy Głównej Armii Krajowej. Razem ze współpracownikami fałszował dokumenty, dzięki którym setki żołnierzy i kurierów zbrojnego podziemia uniknęło śmierci.
W latach 1943-1944 pracownie wydziału produkowały miesięcznie około tysiąca sztuk podrabianych dokumentów. Jego wydział otrzymał też zadanie utrzymania kurierskiej łączności na trasie Warszawa-Wilno dla łącznika dowódcy AK na tym kierunku. Był to trudny kierunek, zwłaszcza ze względu na przejście w Małkini, gdzie gestapowcy byli nastawieni na łapanie przemytników i szmuglerów i znakomicie znali się na dokumentach.
W Powstaniu Warszawskim Stanisław Jankowski został dowódcą plutonu "Agaton" w batalionie "Pięść". Walczył na Woli, Starówce i Żoliborzu, siedem razy przechodził kanałami. Dwukrotnie sprowadził na Żoliborz oddziały odsieczy z Puszczy Kampinoskiej. Później był dowódcą oddziału osłonowego KG AK. Po upadku powstania dostał się do niewoli i jako jeniec niemieckiego oflagu został adiutantem generała Tadeusza Komorowskiego "Bora".
Po wojnie przebywał w Wielkiej Brytanii, a w 1946 roku wrócił do komunistycznej Polski.
W audycji z 1969 roku kapitan Jankowski mówił o młodych ludziach, którzy często są zafascynowani losami żołnierzy, zapominając, że towarzyszyły im dramatyczne przeżycia.
W 2012 roku do Archiwum Akt Nowych trafiły materiały zgromadzone przez Stanisława Jankowskiego, przekazane przez rodzinę. Znalazła się w nich szczegółowa dokumentacja szkolenia cichociemnych Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej, a także dokumenty dotyczące odbudowy Warszawy. Michał Jankowski (zm. 2015), syn Stanisława, podkreślił, że pamiątki rodzinne są wyjątkowo cenne dla młodego pokolenia i dlatego powinny być udostępniane.
W 1996 roku ukazały się wspomnienia Stanisława Jankowskiego w formie książki zatytułowanej "Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie". To jedno z najważniejszych świadectw okresu wojny, okupacji, Powstania Warszawskiego i czasów stalinowskich.
W ubiegłym roku, z okazji 75. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, wspomnienia zostały wznowione. Syn autora książki, Piotr Jankowski, zaznaczył, że opisy w książce są czymś więcej niż tylko wspomnieniami z okupacyjnej gehenny.
Po wojnie Stanisław Jankowski przebywał w Londynie. W 1946 roku wrócił do komunistycznej Polski. Jego pasją była architektura. Zatrudnił się w Biurze Odbudowy Stolicy, aby wspomóc odbudowę Warszawy ze zgliszczy wojennych. Był między innymi współautorem projektów Trasy W-Z i Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej - MDM, a także wielu opracowań planów rozwoju Warszawy. Brał też udział w pracach nad projektem Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów na Muranowie.
Stanisław Jankowski został uhonorowany licznymi odznaczeniami. Za bohaterstwo w czasie wojny otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari i dwukrotnie Krzyż Walecznych. Dostał też Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Był również laureatem wielu nagród związanych z działalnością architektoniczną, przyznawanych przez Stowarzyszenie Architektów RP, Towarzystwo Urbanistów Polskich czy Towarzystwo Przyjaciół Warszawy. W 1995 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Warszawy.
Zmarł 5 marca 2002 roku. Został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie.
W 2012 roku do Archiwum Akt Nowych trafiły materiały zgromadzone przez Stanisława Jankowskiego, przekazane przez rodzinę. Znalazła się w nich szczegółowa dokumentacja szkolenia cichociemnych Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej, a także dokumenty dotyczące odbudowy Warszawy. Michał Jankowski (zm. 2015), syn Stanisława, podkreślił, że pamiątki rodzinne są wyjątkowo cenne dla młodego pokolenia i dlatego powinny być udostępniane.
W 1996 roku ukazały się wspomnienia Stanisława Jankowskiego w formie książki zatytułowanej "Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie". To jedno z najważniejszych świadectw okresu wojny, okupacji, Powstania Warszawskiego i czasów stalinowskich.
W ubiegłym roku, z okazji 75. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, wspomnienia zostały wznowione. Syn autora książki, Piotr Jankowski, zaznaczył, że opisy w książce są czymś więcej niż tylko wspomnieniami z okupacyjnej gehenny.
Po wojnie Stanisław Jankowski przebywał w Londynie. W 1946 roku wrócił do komunistycznej Polski. Jego pasją była architektura. Zatrudnił się w Biurze Odbudowy Stolicy, aby wspomóc odbudowę Warszawy ze zgliszczy wojennych. Był między innymi współautorem projektów Trasy W-Z i Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej - MDM, a także wielu opracowań planów rozwoju Warszawy. Brał też udział w pracach nad projektem Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów na Muranowie.
Stanisław Jankowski został uhonorowany licznymi odznaczeniami. Za bohaterstwo w czasie wojny otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari i dwukrotnie Krzyż Walecznych. Dostał też Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Był również laureatem wielu nagród związanych z działalnością architektoniczną, przyznawanych przez Stowarzyszenie Architektów RP, Towarzystwo Urbanistów Polskich czy Towarzystwo Przyjaciół Warszawy. W 1995 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Warszawy.
Zmarł 5 marca 2002 roku. Został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie.
źródło: asr/IAR, fot. PAP / Marcin Obara
Więcej na ten temat
