Sztuczna inteligencja to temat, który fascynuje i przeraża jednocześnie. Jeszcze kilkanaście lat temu wydawała się ona domeną filmów sci-fi, a dziś to już codzienność. Steruje algorytmami, które kształtują nasze decyzje – od tego, co oglądamy, po to, jakie reklamy widzimy w social mediach. To jednak drobnostki w porównaniu z tym, co może nadejść.
SI przejmuje coraz bardziej skomplikowane zadania: tworzy sztukę, analizuje dane, a nawet podejmuje decyzje lepsze niż ludzie. Podobnie biologia syntetyczna, czyli technologia pozwalająca nam modyfikować życie na poziomie DNA, która otwiera nowe, nieznane dotąd możliwości. Czy mamy kontrolę nad tym, dokąd zmierzamy? I czy na pewno jesteśmy gotowi na przyszłość, która już nadeszła? Oto refleksje na temat sztucznej inteligencji inspirowane książką „Nadchodząca fala” Mustafy Suleymana.
Niektórzy widzą w niej przyszłość, która wyeliminuje nudne zadania, inni obawiają się, że doprowadzi do masowej utraty miejsc pracy, a nawet do dehumanizacji społeczeństwa. Technologia od zawsze zmieniała ludzkość. Od druku Gutenberga po rewolucję przemysłową, przynosiła zarówno korzyści, jak i poważne zagrożenia. Suleyman w "Nadchodzącej fali" ostrzega, że SI może być najpotężniejszym wynalazkiem w historii. Może nas wyzwolić od żmudnych zadań, ale też pogłębić nierówności i podważyć fundamenty demokracji.
Równie istotna, choć rzadziej dyskutowana, jest biologia syntetyczna, która pozwala nam manipulować samym kodem życia.
Jedno jest pewne, sztuczna inteligencja i biologia syntetyczna nie są już futurystyczną wizją, lecz rzeczywistością. Ale to dopiero początek. W którą stronę zmierzamy? I czy jeszcze mamy wpływ na ten proces?
Technologia, która zmienia zasady gry
Sztuczna inteligencja nie jest narzędziem, które można po prostu "wyłączyć". Jej rozwój jest nieuchronny. Jest już obecna w wielu dziedzinach naszego życia. W medycynie SI pomaga diagnozować choroby, analizując wyniki badań szybciej i czasami nawet skuteczniej niż lekarze.
Banki wykorzystują jej algorytmy do oceny ryzyka kredytowego i wykrywania oszustw. W transporcie systemy SI optymalizują ruch uliczny, a autonomiczne pojazdy stają się coraz bardziej zaawansowane.
W codziennym życiu spotykamy ją w asystentach głosowych, takich jak Siri czy Alexa, a także w systemach rekomendacji treści na platformach streamingowych. W dodatku, jak zauważa autor książki, SI nie ma górnej granicy inteligencji – w przeciwieństwie do człowieka. Możemy łączyć coraz większe zestawy danych i zmieniać moc obliczeniową, co może doprowadzić do stworzenia superinteligencji. Ale czy potrafi myśleć, czuć, rozumieć? A może to tylko zaawansowana iluzja inteligencji?
Korzyści płynące z SI są niezaprzeczalne – przede wszystkim to oszczędność czasu i optymalizacja procesów. Jednak istnieje druga strona medalu. Automatyzacja może prowadzić do utraty miejsc pracy, a algorytmy mogą podejmować decyzje w sposób nieprzejrzysty. Ponadto rozwój SI rodzi poważne pytania dotyczące prywatności i bezpieczeństwa danych.
Przykłady z historii pokazują, że technologie mają swoje "efekty odwetu". Druk miał pomagać w szerzeniu edukacji, a przyczynił się do reformacji i wojen religijnych. Internet miał łączyć ludzi, a stał się narzędziem dezinformacji. Czy SI będzie miało podobny skutek?
Regulacje i etyka sztucznej inteligencji
Obawy dotyczące SI nie są jedynie domeną naukowców i przedsiębiorców. Politycy na całym świecie dostrzegają potrzebę regulacji. W 2024 roku Rada Europy przedstawiła pierwszy w historii międzynarodowy traktat dotyczący SI – Konwencję ramową Rady Europy o sztucznej inteligencji i prawach człowieka, demokracji i praworządności (Council of Europe Framework Convention on Artificial Intelligence and Human Rights, Democracy and the Rule of Law.) Ma on na celu zapewnienie, że rozwój SI będzie zgodny z prawami człowieka i zasadami demokracji.
Unia Europejska pracuje również nad Aktem o SI, który ma ograniczyć wykorzystanie sztucznej inteligencji w inwigilacji i profilowaniu społecznym. Regulacje te mogą stać się wzorem dla reszty świata, jednak nie wszyscy zgadzają się z tym podejściem. Stany Zjednoczone i Chiny mają bardziej liberalne podejście do rozwoju technologii, uznając, że nadmierne regulacje mogą hamować innowacje.
SI i biologia syntetyczna – szansa czy zagrożenie?
Podobnie jak SI, biologia syntetyczna niesie duży potencjał, ale także realne zagrożenia. Możliwość edytowania DNA oznacza, że możemy modyfikować organizmy, a nawet tworzyć nowe formy życia. Osobiste leczenie dopasowane do DNA pacjenta, inżynieria genetyczna eliminująca choroby, a nawet rośliny zdolne do oczyszczania środowiska – to tylko niektóre z obietnic. Ale co, jeśli manipulacja kodem genetycznym wymknie się spod kontroli?
Suleyman w swojej przełomowej książce ostrzega przed sytuacją, w której technologia edycji genów stanie się tak tania i powszechna, że będzie można prowadzić eksperymenty we własnym garażu. Wizja niekontrolowanych zmian w ludzkim genomie czy bioterroryzmu przeraża wielu ekspertów.
Sztuczna inteligencja – nieprzewidywalny rozwój
Eksperci od SI, tacy jak Elon Musk czy Sam Altman, ostrzegają, że zaawansowane systemy SI mogą działać w sposób, którego nie jesteśmy w stanie w pełni zrozumieć ani, co gorsze, kontrolować. Już dziś algorytmy SI podejmują decyzje, których logika bywa niejasna nawet dla ich twórców. Obawy budzi również potencjał autonomicznych systemów, które mogą działać bez interwencji człowieka, np. w wojsku czy kryminalistyce.
Jednym z najbardziej spektakularnych przykładów potęgi SI jest niedawne odkrycie zespołu naukowców z Imperial College London. Od dekady badali mechanizmy powstawania superbakterii odpornych na antybiotyki, starając się zrozumieć, jak te mikroorganizmy przenoszą się między gatunkami.
Ich hipoteza zakładała, że wykorzystują do tego „ogony” z różnych wirusów, które działają jak klucze umożliwiające im przemieszczanie się z jednego gospodarza do drugiego. Problem w tym, że rozwiązanie tej zagadki zajęło im dekadę – a sztuczna inteligencja zrobiła to samo w zaledwie dwa dni.
Narzędzie SI stworzone przez Google, nazwane „co-scientist”, przeanalizowało dane i doszło do dokładnie tych samych wniosków, co naukowcy, a dodatkowo zaproponowało cztery nowe hipotezy, z których jedna okazała się na tyle intrygująca, że badacze postanowili ją zbadać. Co więcej, SI nie miało dostępu do wcześniejszych badań zespołu – oznacza to, że samodzielnie zrekonstruowało proces dochodzenia do rozwiązania.
Profesor José R. Penadés, kierujący zespołem, przyznał, że jest to przełomowy moment dla nauki. To wydarzenie pokazuje, że SI może nie tylko przyspieszyć badania, ale także zmienić sposób, w jaki rozumiemy sam proces naukowego odkrycia.
Mustafa Suleyman proponuje koncepcję "ciągłej kontroli" – ścisłej regulacji, międzynarodowej współpracy i większych inwestycji w bezpieczeństwo technologiczne. Unia Europejska już pracuje nad regulacjami dla SI, a w biologii syntetycznej prowadzone są badania nad etycznymi granicami. Kluczowe będzie znalezienie równowagi między innowacją a bezpieczeństwem – zanim będzie za późno.
Czy ludzkość przetrwa falę SI?
Nie ma odwrotu – sztuczna inteligencja jest już częścią naszego życia i nie przestanie się rozwijać. Pytanie brzmi, jak sobie z nią poradzimy? Historia pokazuje, że każda rewolucja technologiczna budziła obawy, ale jednocześnie tworzyła nowe możliwości.
Eksperci wskazują, że kluczem do przyszłości SI jest edukacja. Tradycyjny model nauczania może okazać się niewystarczający. Nauka programowania, analizy danych czy etyki SI powinna stać się standardem. Warto rozwijać także umiejętności miękkie, takie jak, krytyczne myślenie, kreatywność, zdolność adaptacji.
Suleyman w „Nadchodzącej fali” porównuje SI do fali uderzeniowej, która zmienia wszystko na swojej drodze. Możemy próbować się jej przeciwstawić, ale znacznie lepiej nauczyć się na niej surfować. SI nie jest ani dobra, ani zła – to my nadajemy jej kierunek. Czy będziemy potrafili wykorzystać ją dla dobra ludzkości? Przyszłość jest w naszych rękach – przynajmniej na razie.
