Z radością informujemy, że Litwa właśnie złożyła dwa wnioski o wpis na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO. Są to: wielostronna nominacja tradycji Kūčios (Wigilii) na Litwie, w Polsce i Ukrainie, podpisana przez ministrów kultury trzech krajów, oraz nominacja narodowa palmy wileńskiej, podpisana przez litewskiego ministra kultury Šarūnasa Birutisa.
„Zarówno palmy wileńskie, jak i tradycja Wigilii to żywe zjawiska kulturowe, jednoczące społeczności i odzwierciedlające naszą tożsamość kulturową. Składając te wnioski do UNESCO, dążymy nie tylko do międzynarodowego uznania, ale także do wzmocnienia wysiłków na rzecz ochrony i przekazywania tego dziedzictwa przyszłym pokoleniom. W przypadku Wigilii chcemy również wzmocnić więzi kulturowe z naszymi partnerami – Polską i Ukrainą” – powiedział minister kultury Šarūnas Birutis.
Według mera rejonu wileńskiego Roberta Duchniewicza, uznanie to dodatkowo motywuje do odpowiedzialnego dbania o przetrwanie tradycji:
„Samorząd Rejonu Wileńskiego nieustannie dąży do rozwoju, ale równie ważne jest dla nas zachowanie kultury i dawnych tradycji, które stanowią fundament naszej wspólnoty. Tradycja wyplatania palm to nie tylko dziedzictwo kulturowe, ale też żywa część tożsamości naszego regionu, łącząca przeszłość z teraźniejszością. Uznanie to i możliwość dołączenia do listy dziedzictwa UNESCO jeszcze bardziej zobowiązuje nas do troski o przyszłość tej tradycji” – mówi R. Duchniewicz.
Pomysł zgłoszenia palm wileńskich do UNESCO narodził się ponad 5 lat temu. Za zgodą administracji Samorządu Rejonu Wileńskiego, ekspertów sztuki ludowej i społeczności wytwórców palm, tradycja ta została uznana za zjawisko o szczególnej wartości nie tylko dla jej kultywatorów, ale i dla kulturowej tożsamości całej Litwy.
„Włączenie tradycji wyplatania palm wileńskich do listy UNESCO byłoby ważnym krokiem wzmacniającym tożsamość naszego regionu i zwiększającym jego rozpoznawalność. Sam fakt zgłoszenia świadczy, że ta sztuka, pielęgnowana przez naszą społeczność, ma głębokie korzenie i trwałą wartość. Wierzymy, że uznanie to przyczyni się do jej zachowania i promocji na świecie” – podkreśla wicemer rejonu wileńskiego Edita Tamošiūnaitė.
Palmy wileńskie to wyjątkowa odmiana palmy wielkanocnej, najbardziej rozpowszechniona wśród rodzin polskich i wiejskich społeczności regionu wileńskiego. W niektórych rodzinach tradycja sięga aż siedmiu pokoleń. Wiedza i umiejętności są przekazywane z pokolenia na pokolenie i obejmują cały cykl tworzenia palmy – od siewu roślin, zbioru, suszenia, przygotowania surowca, po techniki wiązania i wzornictwa.
Palmy wileńskie jako sakralny atrybut Wielkanocy symbolizują wjazd Chrystusa do Jerozolimy i są święcone w kościołach w Niedzielę Palmową. Tradycja ta jest silnie związana z procesją odpustową ku czci św. Kazimierza oraz z najstarszym i największym jarmarkiem na Litwie – Kaziukiem – gdzie do dziś królują wileńskie palmy. Traktowane są również jako dzieła sztuki, prezentowane na międzynarodowych wystawach i targach, oceniane w konkursach, stosowane jako ozdoba wnętrz – zarówno tradycyjnych, jak i nowoczesnych – oraz jako pamiątki reprezentujące państwo.
Wniosek o wpis palm wileńskich został przygotowany przez Samorząd Rejonu Wileńskiego we współpracy z ekspertami, historykami, Izbą Palm i Tradycji Wiejskiej w Czekoniszkach, Stowarzyszeniem Pletarek Palm Wileńskich oraz indywidualnymi twórczyniami. Swoją wiedzą i refleksjami podzieliły się one w 10-minutowym filmie, będącym częścią wniosku, przygotowanym w języku litewskim i angielskim oraz opublikowanym na YouTube (LT, EN). Film jest także dostępny w języku polskim.
Kūčios – Wigilia charakterystyczna dla regionu dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Wigilia (Kūčios) to wyjątkowe święto w przestrzeni historyczno-kulturowej dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jej elementy – przygotowania, potrawy świąteczne, rytualna kolacja rodzinna – można rozpoznać zarówno w tradycji litewskiej, jak i polskiej oraz ukraińskiej. Niektóre potrawy wigilijne są znane we wszystkich trzech krajach – jak kutia / kūčia / кутя; kisiel / кисіль; barszcz / борщ, potrawy z karpia czy śledzia.
Tradycję Kūčios pielęgnuje większość mieszkańców Litwy, Polski i Ukrainy – niezależnie od wieku, kultury czy przynależności religijnej.
Wniosek został przygotowany we współpracy ekspertów z Litwy, Polski i Ukrainy, a koordynacją zajęła się Litewska Narodowa Komisja UNESCO oraz Litewskie Narodowe Centrum Kultury. Wiele społeczności, rodzin i indywidualnych strażników tradycji udostępniło nagrania lub stworzyło specjalne materiały filmowe.
Jeśli UNESCO pozytywnie oceni oba wnioski, a Międzyrządowy Komitet ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przyjmie pozytywną decyzję, wpisów na Reprezentatywną Listę można się spodziewać w grudniu 2026 roku.
Oczekując na międzynarodowe uznanie UNESCO, warto najpierw samemu docenić znaczenie niematerialnego dziedzictwa kulturowego dla państwa, społeczeństwa i wspólnot, które pielęgnują żywą tradycję – łączącą pokolenia, przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.
Listy niematerialnego dziedzictwa UNESCO zyskują coraz większe znaczenie – promują prestiż i rozpoznawalność tradycyjnych wartości kultury, sprzyjają turystyce kulturowej, popularyzacji i ochronie dziedzictwa. Obecnie na tych listach znajduje się 788 wartości z 150 krajów – w tym z Litwy. Na Reprezentatywnej Liście znajdują się już cztery litewskie elementy: sztuka krzyżownictwa i symbolika krzyża, święta pieśni i tańca krajów bałtyckich, litewskie wielogłosowe pieśni „sutartinės” oraz tradycja tworzenia ozdobnych słomianych „sodų”.
Kraje regularnie składają nowe wnioski. Proces ich przygotowania aktywizuje wspólnoty, pozwala im stawać się ekspertami żywego dziedzictwa i przejmować za nie odpowiedzialność. Uznanie na poziomie narodowym i międzynarodowym motywuje nie tylko do rozwijania umiejętności i przekazywania wiedzy kolejnym pokoleniom, ale także do przemyślenia i obserwacji ewolucji tradycji.
Międzyrządowy Komitet UNESCO szczególnie zachęca do składania wspólnych, wielostronnych wniosków, wspierając tym samym międzykulturowe więzi na całym świecie. W ostatnich latach kraje coraz częściej wspólnie przygotowują wnioski o pokrewne tradycje, dzielą się doświadczeniem, inspirują się nawzajem i tworzą wspólne plany ochrony dziedzictwa. Dla państw to również okazja, by dać wyraz nie tylko wspólnocie kulturowej i historycznej, ale także politycznej.
