W dzisiejszym odcinku cyklu (nie)Lokalni zapoznamy się z historyczną wsią Litwy – Starymi Trokami. Polka z Litwy Elżbieta Oleszkiewicz-Szczygło, znana również jako piosenkarka Elizabeth Olshey, zna to miejsce od podszewki, gdyż stamtąd pochodzi jej rodzina oraz rodzina jej męża. W Starych Trokach spędziła większość swojego dzieciństwa, a obecnie przyjeżdża tutaj z mężem oraz córeczką. Udając się więc do turystycznych Trok, warto pojechać dalej i zapoznać się z autentyczną wsią litewską – Starymi Trokami.
Łyk historii
Pewnego razu, wielki książę litewski Giedymin, mieszkający w pierwszej stolicy Litwy – Kiernowie – zdecydował się wyjechać na polowanie do puszczy na drugim brzegu rzeki Wilii. Podczas polowania, wśród dębów, dostrzegł piękne wzgórze wystające ponad szczyty drzew. Książę zachwycił się nowo odkrytym miejscem i postanowił wybudować tam zamek. W ten sposób na początku XIV w. pojawiła się pokaźna budowla, a obok zaczęto tworzyć miasto, które dzisiaj zwane jest Starymi Trokami.
Co ciekawe, od 1316 r. za sprawą Giedymina, stolicę Wielkiego Księstwa Litewskiego przeniesiono wówczas z Kiernowa do Starych Trok na okres 7 lat. Po tym, jak książę Giedymin miał proroczy sen o żelaznym wilku, który we śnie nakazał mu przeniesienie stolicy do Wilna, Stare Troki pozostały tylko stolicą Księstwa Trockiego i gminy żmudzkiej. Na tutejszym zamku rezydowali lokalni władcy, którzy zapewniali bezpieczeństwo na zachodniej granicy.
Archeolodzy twierdzą, że ludzie zamieszkują te okolice od dawnych czasów. Odnaleziono dowody na to, że już w I tysiącleciu p.n.e. obok tutejszego jeziora istniało duże osiedle, dzisiaj pokryte bagnem. Aby zachować to miejsce, Starym Trokom nadano więc status rezerwatu.
W czasach konfliktów z Krzyżakami liczba zamków w Wielkim Księstwie Litewskim intensywnie rosła. Zamek w Starych Trokach to jeden z najstarszych zamków murowanych na Litwie – został zbudowany w niezwykle strategicznym miejscu. Grodzisko znajduje się na niedużym wzgórzu otoczonym głęboką fosą. Zamek w Starych Trokach był domem rodzinnym Witolda Wielkiego.
Kroniki wskazują, że w 1350 r. w rodzinie księcia trockiego Kiejstuta i jego żony – kapłanki Biruty – na świat przyszła jedna z najważniejszych postaci w historii Litwy. Po dziś dzień okres panowania księcia Witolda Wielkiego uważany jest za czas chwały państwa litewskiego, którego tereny sięgały od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego.
Po przeprowadzce do Nowych Trok władca oddał swój rodzinny zamek w Starych Trokach pod opiekę ojców benedyktynów. Tak oto powstał pierwszy klasztor na Litwie.
Na miejscu starego klasztoru pod koniec XIX w. pojawił się dzisiejszy kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i św. Benedykta – budynek o wspaniałej architekturze z czterema wieżami wznoszącymi się nad frontową fasadę.
Zwiedzający mogą obejrzeć przechowywane w kościele ołtarze z rzeźbami świętych, obrazy sztalugowe, przyrządy i szaty liturgiczne oraz inne dzieła sztuki.
Warto udać się na wzgórze przy kościele, gdzie można znaleźć idealne miejsce na piknik pod gołym niebem. Zbocza góry zamkowej wciąż porastają 200-letnie lipy zasadzone przez zakonników.
Wzgórze zamkowe w Starych Trokach, zostało ogłoszone pomnikiem kultury o znaczeniu państwowym.
Elżbieta zaznacza, że sama wieś, traktowana jako zabytek architektury, zabudowana jest podobnymi do siebie drewnianymi domami z dwuokiennymi szczytami skierowanymi ku głównej ulicy. Co ciekawe, do dzisiaj dni w Starych Trokach budować domy można tylko w takim stylu.
Znaczenie Witolda Wielkiego – Trakt
Miłośnicy historii mogą przejść się traktem wiodącym w kierunku Starych Trok. Wspominając 570. rocznicę śmierci Witolda Wielkiego, dyrekcja Historycznego Parku Narodowego wybudowała trakt jego imienia. Trakt zbudowany w 2000 r. to dziewięć przystanków na trasie Troki–Stare Troki, czyli dziewięć kapliczek słupowych symbolizujących ważne wydarzenia w życiu Witolda Wielkiego i jego zasługi. W Internecie albo w punkcie informacji turystycznej można znaleźć mapkę z traktem oraz dokładnie oznaczonymi lokalizacjami kapliczek.
Pierwsza z kapliczek witających gości to kapliczka św. Jerzego ustawiona w 1998 r. Znajduje się ona na niewielkim wzgórzu, z którego otwiera się widok na zamek na wyspie i bazylikę w Trokach. Symbolizuje wojowniczość wielkiego księcia i jego zawzięte i zwycięskie walki. Stąd zaczyna się droga do historycznej stolicy Litwy – Starych Trok. Następna kapliczka św. Kazimierza symbolizuje Witolda Wielkiego – fundatora kościołów i budowniczego zamków. Kapliczka św. Benedykta upamiętnia sprowadzenie zakonu benedyktynów do Starych Trok.
Kompozycja zatytułowana „Ucieczka do Egiptu” przedstawia dwie postacie jadące konno – to symbol sprowadzenia Karaimów na Litwę: kobieta trzyma koszyk z ogórkami, przypominając nam o fakcie, że to warzywo sprowadzili z dalekiego Krymu na Litwę właśnie oni.
Kapliczka św. Katarzyny Aleksandryjskiej symbolizuje starania Witolda, mające na celu wysyłanie młodzieży na studia do zachodniej Europy i wysłanie pierwszego studenta z Litwy, Michała ze Starych Trok, na uniwersytet w Krakowie.
Wjeżdżając do Starych Trok, można natknąć się na stojącą tu rzeźbę Kiejstuta i Biruty – rodziców księcia. Obydwoje trzymają w dłoniach koronę królewską, której Witold Wielki ostatecznie się nie doczekał. „Maria Boska Bolesna” to rzeźba symbolizująca smutną śmierć Kiejstuta na zamku w Krewie. Ta kapliczka doczekała się szczególnej uwagi lokalnych mieszkańców: przy niej zasadzono rabatki z kwiatami i często odprawiane są tu modlitwy. Na samym wzgórzu zamkowym stoi rzeźba Maryi z dzieciątkiem Jezus, która symbolizuje czyste macierzyństwo i przywiązanie do ojczyzny.
W Starych Trokach można zobaczyć, jak wygląda autentyczna wieś litewska. Elżbieta zaznacza jednak, że mieszka tutaj sporo Polaków. Zresztą, jak wiemy, kiedyś miejscowość ta należała do Polski. Ślady polskości można znaleźć m.in. na lokalnym cmentarzu, gdzie na starych pomnikach są wyryte polskie nazwiska. Jednak również do dzisiaj w Starych Trokach mieszkają Polacy. Jest tu polska Szkoła Podstawowa im. Andrzeja Stelmachowskiego, jak też polskie przedszkole.
